Porozmawiajmy o...zakonach rycerskich w krucjatach

Zakon Krzyżacki – krótka historia…

Zakon krzyżacki, zakon niemiecki, Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (łac. Ordo domus Sanctae Mariae Theutonicorum) – jeden z trzech największych, obok joannitów i templariuszy, chrześcijańskich zakonów rycerskich, które powstały na fali krucjat w XI i XII wieku. 

Dewiza: Pomagać, leczyć i bronić

Zakon Krzyżacki powstał najpóźniej, bo dopiero pod koniec XII wieku - w 1190 r. w Palestynie, a w 1198 przekształcony został w zakon rycerski. Początkowo zadaniem Krzyżaków była opieka nad chorymi i pielgrzymami przybywającymi do Ziemi Świętej oraz walka z „niewiernymi”.

Struktura zakonu:

Państwo zakonu krzyżackiego miało teokratyczną strukturę państwową, na szczycie której stał wielki mistrz, który był wybierany dożywotnio przez kapitułę generalną składającą się z mistrzów krajowych i dalszych wysokich dostojników. Członkowie kapituły rekrutowali się z ogółu rycerzy, nie byli jednak demokratycznie wybierani, lecz powoływała ich do swojego składu sama kapituła, w miarę powstawania w niej wakatu, zwykle na skutek śmierci jednego z jej członków. Kapituła wybierała najważniejszych dygnitarzy, którzy pełnili funkcję rządu zakonu: 

•wielki komtur – pełniący funkcję ministra gospodarki i spraw wewnętrznych, zastępca wielkiego mistrza; funkcję tę piastował komtur malborski; 

•wielki marszałek zakonu krzyżackiego– pełniący funkcję ministra wojny; funkcję tę piastował komtur królewiecki; 

•wielki szpitalnik – pełniący funkcję ministra dyplomacji (a teoretycznie zajmujący się działalnością charytatywną zakonu); funkcję tę piastował komtur elbląski; 

•wielki skarbnik – zajmujący się finansami zakonu; •wielki mincerz – odpowiedzialny za opiekę nad uzbrojeniem, końmi i stanem twierdz; 

•wielki szafarz – odpowiedzialny za handel; funkcję tę piastował komtur dzierzgoński;

Zakon Joannitów krótka historia…

Około 1080 r. w Jerozolimie powstało hospicjum, w którym udzielano schronienia dla pielgrzymów, ubogich i chorych. Posługę w hospicjum pełnili świeccy bracia Szpitala św. Jana. Na ich czele stał Gerard, kupiec włoskiego pochodzenia. Pozycja bractwa wzrosła po utworzeniu państw łacińskich przez uczestników pierwszej krucjaty. Przybyszom z Europy pomoc szpitalników była niezwykle przydatna, a idea bezinteresownej służby na rzecz potrzebujących zrobiła na nich olbrzymie wrażenie. Szpital św. Jana w krótkim czasie stał się jedną z ważniejszych instytucji w Jerozolimie, wspieraną posiadłościami darczyńców w Królestwie Jerozolimskim i w Europie. W 1113 r. papież Paschalis II ogłosił bullę „Pie postulatio voluntatis”, skierowaną do Gerarda, opiekuna i założyciela Szpitala św. Jana, tworząc nowy chrześcijański zakon. Gerard i jego towarzysze zostali Braćmi Jerozolimskiego Szpitala św. Jana (Fratres Hospitalis Sancti Johannis Hierosolymitani). Nie był to jeszcze zakon rycerski. Po śmierci brata Gerarda na czele joannitów stanął Rajmund de Puy, francuski rycerz przybyły do Jerozolimy wraz z pierwszą krucjatą. Pod jego przewodnictwem charakter zgromadzenia uległ zmianie. Rajmund, będąc pod wrażeniem działalności templariuszy, zaczął przywiązywać większą wagę do służby wojskowej. Przyjmuje się, że joannici stali się zakonem rycerskim około 1130 r. gdy Rajmund de Puy podjął decyzję o wyruszeniu na szlaki, aby chronić pielgrzymów. Joannici otrzymali też zamki oraz zadanie obrony granic Królestwa Jerozolimskiego. Pomimo militaryzacji szpitalnicy nie zapomnieli o powinnościach wobec ubogich i chorych. Świadczy o tym reguła, która została ustanowiona około 1130 r. i potwierdzona przez papieża Innocentego II.

Zakon Maltański – krótka historia….

Zakon wywodzi swój rodowód bezpośrednio ze średniowiecznych bractw i zakonów rycerskich, powstałych na Bliskim Wschodzie na fali pierwszych wypraw krzyżowych. Odegrał znaczącą rolę w historii Europy, głównie ze względu na swój – istotny kiedyś – potencjał militarny i znakomitą flotę wojenną. Joannici położyli także olbrzymie zasługi w dziele organizacji i prowadzenia pierwszych średniowiecznych szpitali na kontynencie europejskim. Zakon uznawany jest przez szereg państw za suwerenny podmiot prawa międzynarodowego. Jego nieruchomości: dwie w Rzymie i jedna na Malcie mają status eksterytorialności. Zakon jest stroną umów międzynarodowych, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udział w życiu dyplomatycznym, konferencjach międzynarodowych, działa jako obserwator w różnych organizacjach (ONZ, UNESCO, UNICEF, Unia Łacińska). Jednak nie można mówić o wyłącznym obywatelstwie zakonu – istnieje ono obok macierzystego.

Struktura Zakonu:

Na czele Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty stoi Wielki Mistrz. Jako suweren i głowa zakonu rządzi on wraz z Suwerenną Radą, skupiającą najwyższych dostojników zakonnych, którymi są: 

•wielki komandor, 

•wielki kanclerz, 

•wielki szpitalnik, 

•członkowie Wielkiej Rady.

Zakon Templariuszy

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona. Templariusze to najstarszy zakon rycerski, powstał on bowiem w 1118  w Jerozolimie na terenie dawnej świątyni (łac. templum). Grupa rycerzy zobowiązała się do patrolowania dróg i ochrony pielgrzymów. Na jej czele stanęli Hugon de Payns i Gotfryd de Saint‑Omer. Rycerze zachowywali ubóstwo, czystość i posłuszeństwo. Uczestnicy synodu zdawali sobie sprawę z tego, że powołanie zakonu rycerskiego nie miało precedensu. Uznali, że templariusze mogą zabijać wrogów Kościoła, zachowując czystość duszy i sumienia. Obok ochrony pielgrzymów zmierzających do Ziemi Świętej, głównym zadaniem templariuszy stała się później walka z muzułmanami. Zainteresowanie ideą zakonnego rycerstwa było bardzo duże, a po opublikowaniu traktatu „Pochwała nowego rycerstwa” (De laude novae militiae ad Milites Templi) przez Bernarda z Clairvaux kontrowersje wokół przelewu krwi nie wzbudzały już tylu emocji.

Mnisi‑rycerze rekrutowali się przeważnie spośród Francuzów, dlatego u schyłku XIII w., tuż po zakończeniu krucjat, zakon przeniósł się do Francji. Tam, wykorzystując dobra nadane im w wielu krajach Europy, templariusze rozwinęli działalność bankierską, co dało im ogromne wpływy polityczne, ale i ściągnęło na nich powszechną nienawiść oraz przyczyniło się do tragicznego upadku. By uwolnić się od niewygodnych wierzycieli, w 1307 r. król Filip IV Piękny uwięził wszystkich członków zakonu znajdujących się we Francji i oskarżył mnichów‑rycerzy o herezje, a ich majątki skonfiskował. Wielu templariuszy w wyniku procesów inkwizycyjnych spalono na stosach, sam zakon zaś papież Klemens V, pod naciskiem króla, rozwiązał ostatecznie w 1312 r. (jego pontyfikat rozpoczyna okres tzw. niewoli awiniońskiej – całkowitego uzależnienia papiestwa od francuskich monarchów). Zagraniczną część schedy po templariuszach przejęli joannici

Początki…

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, czyli templariuszy, powstał w 1118 roku (albo - jak sądzi część historyków - w 1119 lub dopiero w 1120 roku), kiedy rycerz z Szampanii Hugo de Payens i jego towarzysze: Godfryd de Saint-Omer, Godfryd d’Eygorande, Nicolas de Neuvic, Jean d’Ussel, Jean de Meymac i Pierre d’Orlean złożyli przed Gormondem de Picquigny, patriarchą Jerozolimy, śluby ubóstwa, czystości, posłuszeństwa i walki za wiarę według reguły cysterskiej (św. Bernarda z Clairvaux). Rycerze-zakonnicy zobowiązali się bronić pielgrzymów i chronić szlaki pielgrzymkowe. W 1120 roku od króla Jerozolimy, Baldwina II, otrzymali stojący na wzgórzu świątynnym, przebudowany na kościół, meczet Al-Aksa oraz część wznoszącego się w pobliżu swojego pałacu, który stał się ich kwaterą. W 1125 do zakonu wstąpili André de Montbard (późniejszy piąty wielki mistrz zakonu) i Hugo z Szampanii. André był wujem Bernarda z Clairvaux, twórcy reguły zakonu cysterskiego, a Hugo przyjaźnił się z opatem klasztoru cystersów w Citeaux, Étienne’em Hardingiem. Cztery lata później w 1129 na synodzie w Troyes, któremu przewodzili kardynał legat Mateusz d’Albano i Bernard z Clairvaux, templariusze faktycznie ukonstytuowali się jako zakon - otrzymali regułę zakonną opierającą się na regule cysterskiej. Ich sentencją stało się zdanie Memento Finis (z łac. „pamiętaj o końcu”). Reguła łacińska składała się z siedemdziesięciu dwóch artykułów, które omawiały obowiązki religijne i wojskowe braci, porządek dnia zakonnego, własności doczesnej braci, hierarchii zakonu i posłuszeństwa. W 1147 roku w czasie pontyfikatu Eugeniusza III, który uczestniczył w kapitule generalnej w Paryżu, papież nadał templariuszom godło czerwonego, ośmiokątnego krzyża, symbolu męczeństwa, które noszono na białym habicie. W tym samym czasie regułę łacińską przetłumaczono na język francuski, wprowadzając zmiany, jak np. rezygnacja z zasady nowicjatu. Nazwa zakonu pochodzi od łacińskiego słowa templum – świątynia, od ich siedziby w pobliżu dawnej świątyni Salomona w Jerozolimie. Pieczęć zakonu przedstawiała dwóch rycerzy dosiadających jednego wierzchowca, co symbolizowało pokorę i ubóstwo.

Struktura zakonu.

Na czele Zakonu stał wielki mistrz, którego większością głosów wybierało kolegium złożone z trzynastu elektorów: ośmiu rycerzy, czterech serwientów i jednego kapelana. Wielkim mistrzem mógł zostać wyłącznie brat po ślubach zakonnych. W sprawach ważnych mistrz podejmował decyzje radząc się kapituły, w której skład wchodzili: seneszal, marszałek, szatny, komandor Królestwa Jerozolimskiego, Komandor Grodu Jeruzalem, komandor Akki, komandor Trypolisu i komandor Antiochii. Zastępcą wielkiego mistrza był seneszal, odpowiedzialny za zaopatrzenie i gospodarkę zakonu. Nad jego namiotem w obozie powiewała baussant – srebrzysto-biała chorągiew zakonu. Na czele hierarchii wojskowej stał marszałek, który dowodził hufcami w czasie wojny i był odpowiedzialny za dyscyplinę zakonników. Podczas bitwy marszałek osobiście dzierżył sztandar, najważniejszy znak dla walczących rycerzy. Komandor Królestwa Jerozolimskiego był skarbnikiem zakonu. Komandor Grodu Jeruzalem odpowiadał za bezpieczeństwo szlaków pielgrzymkowych prowadzących nad Jordan. Komandor Jeruzalem i jego dziesięciu rycerzy miało przywilej strzec relikwii Świętego Krzyża, który stracono w czasie bitwy pod Hattin. Komandorzy, przy pomocy własnych marszałków i szatnych – sukienników, zarządzali swoimi prowincjami zakonnymi. Podlegali im kasztelani i komandorzy poszczególnych domów zakonnych.

Jak przeczytaliście notatkę o mnie to zapewne domyślacie się w którym z tych zakonów jestem zakochany. 

Jak postawiliście na Templariuszy to zgadliście. Nie było to zresztą trudne. 

Dlaczego właśnie oni?

Odpowiedź wbrew pozorom wcale nie jest taka trudna., ale o tym już w następnym moim wpisie.